Wat betekent cultuur precies?
“Je zou cultuur kunnen zien als de lens of bril waardoor je het leven ziet: het beïnvloedt hoe je je gedraagt, hoe je andermans gedrag ervaart – wat je normaal en abnormaal vindt – en waar je waarde aan hecht.
In verschillende wetenschappelijke onderzoeken wordt cultuur omschreven als: het geheel van attitudes, waarden, overtuigingen en gedragingen die een groep mensen deelt. Deze attitudes, waarden, overtuigingen en gedragingen worden bovendien van generatie op generatie doorgegeven.”
In welke situaties kunnen cultuurverschillen ons parten spelen?
“Door globalisering en technologische ontwikkelingen komen we steeds vaker met andere culturen in aanraking – zowel privé als in ons werk. Zoals eerder uitgelegd, beïnvloedt cultuur je gedrag en je communicatiestijl.
Sociaal psycholoog Hofstede beschreef vijf domeinen waarop cultuur invloed heeft; machtsafstand, collectivisme, onzekerheidsvermijding, lange termijn-gerichtheid en masculiniteit versus femininiteit.
Machtsafstand gaat over de mate waarin we hiërarchie normaal en prettig vinden. Individualisme gaat over in hoeverre we ons als eenling of als onderdeel van de grotere groep zien. Lange termijn-gerichtheid gaat over de mate waarin we ons focussen op de vervulling van behoeften dichtbij of ver weg. En onzekerheidsvermijding bepaalt in hoeverre we onvoorspelbaarheid en ambiguïteit in ons leven verdragen.
Wat belangrijk is om te beseffen: iedereen heeft, ook binnen een culturele context, natuurlijk een unieke persoonlijkheid. Die persoonlijkheid bepaalt of je graag nieuwe dingen leert en nieuwe ervaringen opdoet. Of hoe je met emoties omgaat.”
Wat is de beste manier om met cultuurverschillen om te gaan?
“Er is niet één beste manier, maar we zien wel dat nieuwsgierigheid, open communicatie, wederzijds begrip en respect belangrijke voorwaarden zijn. Een voorbeeld: wanneer op een Nederlandse afdeling een leidinggevende (natuurlijk aangesproken met de voornaam) een belangrijke beslissing neemt, dan verwachten werknemers daarover geïnformeerd te worden.
Niet alleen omdat leidinggevenden geloven dat dit motiverend werkt voor Nederlandse werknemers, maar ook omdat een sterke hiërarchie op de werkvloer werknemers zou kunnen afschrikken. In mijn praktijk sprak ik eens iemand uit Kroatië die op zo’n Nederlandse afdeling kwam werken, en daar van schrok.
In Kroatië is een grote machtsafstand veel normaler, en wordt doorgaans gewerkt volgens een ordening waarin iedereen een duidelijke plaats heeft. Deze ordening heeft geen verdere uitleg of verantwoording nodig: medewerkers verwachten te horen wat ze moeten doen. Deze conflicterende waarden en gedragingen zorgden bij de werknemer uit Kroatië voor verwarring en onbegrip.”
Hoe hef je zo’n conflicterende situatie het beste op?
“De oplossing begint bij wederzijdse nieuwsgierigheid en bij de wens om elkaar te begrijpen. Je kunt bijvoorbeeld vragen of de ander het prettig vindt om een cultureel onderwerp te bespreken, waarbij je allebei probeert stereotypes uit te dagen. Open communicatie – dus op een respectvolle manier eerlijk zijn over wat je denkt en voelt – werkt daarbij het beste.
De top van een organisatie kan hier een belangrijke rol in spelen door dergelijke gesprekken te faciliteren of aan te moedigen. Ook kun je het cultureel bewustzijn in gemengde setting – zowel werk als privé – verhogen door feestdagen of tradities te delen en samen vorm te geven: bijvoorbeeld door samen te eten.
De werknemer uit Kroatië waarover ik net sprak, was het niet gewend was om zijn leidinggevende op een directe manier en met de voornaam aan te spreken, maar besloot het toch te proberen. We oefenden met een rollenspel waarin hij zijn nieuwsgierigheid om kon zetten in vragen als: ‘Waarom doe je dat op die manier?’ of ‘Waarom spreken jullie elkaar aan bij de voornaam?’.
Ook hielp het om concreet aan de leidinggevende te vragen wat er van hem verwacht werd. Zo ontstond er een gesprek over overeenkomsten en verschillen, waardoor hij zich meer thuis en begrepen voelde, en waardoor de leidinggevende meer inzicht kreeg in de omgang met bepaalde culturele verschillen.”
