Heb je het gevoel dat je jezelf kunt zijn op je werk? Voel je je vrij om ideeën te delen en heb je het gevoel dat je wordt gewaardeerd voor jouw bijdrage? Je denkt er misschien niet zo over na, maar psychologische veiligheid gaat precies daarover — over de mate waarin je het gevoel hebt dat je jezelf kunt zijn op je werk.
De afgelopen maanden is er steeds meer aandacht voor psychologische veiligheid op werk. Maar wat betekent het eigenlijk, psychologische veiligheid? En wat doe je als je merkt dat er op jouw werk misschien niet zo’n veilige werkcultuur is?
In dit artikel bespreken we wat psychologische veiligheid is, hoe je met een psychologische onveilige werkomgeving omgaat, en we delen een check-in om je te helpen bepalen of er op jouw werk sprake is van psychologische (on)veiligheid.
Psychologische veiligheid
Psychologische veiligheid is een begrip dat in 1999 werd gemunt door Harvard-professor Amy Edmondson. Edmondson beschrijft het als ‘het vertrouwen dat het veilig is om interpersoonlijke risico’s te nemen‘ – met andere woorden dat het gewaardeerd wordt als je met ideeën, vragen, zorgen, of fouten komt.
Psychologische veiligheid betekent andersom ook de afwezigheid van interpersoonlijke angst: je voelt je vrij om je uit te spreken zonder bang te zijn om daarop afgerekend te worden.
Denk eens terug aan een werksituatie waarin jouw ideeën niet werden gewaardeerd of misschien zelfs onnodig werden bekritiseerd. Hoe voelde je je toen? Hoe beïnvloedde dat je werk?
Ideeën delen en vragen stellen
Een plek waar kritiek wordt geuit is natuurlijk niet meteen een onveilige werkplek, vertelt psycholoog Paul Hessels. “Het uiten van kritiek op je werk is heel normaal. Het gaat met name om de manier waarop feedback wordt gegeven en ontvangen. Waardeert jouw manager het als je feedback geeft? En ontvang jij eerlijke feedback, of wordt jouw werk overmatig bekritiseerd?”
“Jouw gevoel van psychologische veiligheid wordt beïnvloedt door interne en externe factoren”, aldus Paul. Hoe reageer jij op anderen? En hoe reageren anderen op jou? Uiteindelijk gaat het natuurlijk om de wisselwerking tussen die twee.
Psychologische veiligheid gaat dan ook over de “subtiele interactie tussen mensen”, vertelt Joriene Beks, expert en trainer op het gebied van psychologische veiligheid, in een podcastinterview. Mag je zeggen wat je vindt? Voel je je gezien en gehoord? Zoals Joriene aangeeft, is het vaak heel subtiel. Komt iedereen tijdens een meeting bijvoorbeeld aan het woord?
Wanneer je niet het gevoel hebt dat je jezelf kunt zijn op je werk, beïnvloedt dat je werkprestaties, werkgeluk en je mentaal welzijn. Maar hoe herken je nu een psychologisch veilige of onveilige werkcultuur?
Dimensies van psychologische veiligheid
Een veilige werkcultuur is een cultuur waarin je kunt floreren. Joriene Beks en Hans van der Loo bespreken in hun boek vijf dimensies van psychologische veiligheid, ook wel The Big Five:
- Je hebt het gevoel dat je erbij hoort;
- je voelt je vrij om je mening, vragen en zorgen te uiten en je durft fouten te maken;
- je voelt je betrokken en hebt het gevoel dat je een waardevolle bijdrage levert;
- je hebt het gevoel dat er ruimte is voor jouw ideeën;
- en je ervaart werkplezier en -geluk.
Je veilig voelen op je werk is belangrijk voor je mentaal welzijn. Maar wat als je op een plek werkt waar geen sprake is van psychologische veiligheid?
Zo ga je om met psychologische onveiligheid op werk
1. Word je bewust van je werkomgeving
Het is niet altijd makkelijk om psychologische onveiligheid te herkennen, mede omdat het vaak zo subtiel is. Toch is er wel een aantal dingen waar we op kunnen letten. De afwezigheid van bovengenoemde dimensies is bijvoorbeeld een signaal dat er sprake is of kan zijn van psychologische onveiligheid. Laten we het even omdraaien.
In een psychologisch onveilige omgeving heb je vaak het gevoel dat het niet veilig is om:
- je ideeën, vragen, en zorgen te delen;
- kritiek te uiten/ feedback te geven;
- risico’s te nemen;
- jezelf te zijn.
Je kunt een psychologisch onveilige omgeving ook herkennen aan een gebrek aan vertrouwen. Dit kan zich uiten in de angst om niet geloofd te worden of het gevoel dat wat je zegt tegen je gebruikt kan worden. Andere tekenen van psychologische onveiligheid zijn een gebrek aan communicatie en/of transparantie, geen vertrouwelijkheid (i.e., persoonlijke dingen uit gesprekken worden met anderen gedeeld), roddelen, een gebrek aan grenzen, en een te hoge werkdruk.
In een psychologisch onveilige omgeving werken kan een beklemmend gevoel geven en op den duur je werkprestaties, werkgeluk en mentaal welzijn beïnvloeden. Misschien merk je dat je steeds minder ideeën deelt omdat je het gevoel hebt dat er geen ruimte voor is of dat je ideeën niet worden gewaardeerd. Het kan ook dat je bepaalde carrièrestappen niet durft te nemen en lange tijd op dezelfde plek blijft zitten. Dit beïnvloedt allemaal hoe je je werk ervaart.
Tip: Weet je niet zeker of er bij jou op je werk sprake is van psychologische (on)veiligheid? “Een manier om hierachter te komen is door het te bespreken met mensen buiten je werkomgeving”, vertelt Paul. “Soms kan een neutrale blik helpen, bijvoorbeeld van een vriend, familielid of psycholoog.”
2. Noteer waar je tegenaan loopt
Merk je dat je tegen bepaalde dingen aanloopt of dat je je ergens niet fijn bij voelt, schrijf het dan op. Zo kun je het, wanneer je daar klaar voor bent, bespreken met iemand in je omgeving of bijvoorbeeld je manager.
3. Ga in gesprek
Als je eenmaal weet waar je tegenaan loopt, kijk dan of je in gesprek kunt gaan met bijvoorbeeld je manager. Merk je dat het vooral de relatie met je manager is waar je tegenaan loopt? Bedenk dan hoe je hier een open gesprek over kunt hebben.
Merk je bijvoorbeeld dat je tijdens meetings altijd wordt overslagen, of heb je het gevoel dat jouw ideeën niet worden gewaardeerd door je manager? Kijk of je het bespreekbaar kunt maken. Wat zie je gebeuren? En hoe voelt dat voor jou? Probeer niet meteen naar de ander te wijzen, maar blijf bij jouw eigen ervaring.
Het is natuurlijk heel spannend om dit te doen. Vind je het (te) spannend om het meteen met je manager te bespreken? Bekijk dan of er iemand anders is met wie je het hierover kunt hebben. Is er bijvoorbeeld een vertrouwenspersoon of iemand van HR met wie je kunt praten over waar je tegenaan loopt?
Liever met iemand buiten je organisatie praten? Onze psychologen zijn hier om je te helpen.
4. Luister naar de ander
Als je eenmaal in gesprek gaat, probeer dan ook echt naar de ander te luisteren. Grote kans dat jouw manager zich niet bewust is van de onveilige werkcultuur en/of de manier waarop hij of zij daaraan bijdraagt. In plaats van hem of haar te beschuldigen, probeer open te blijven, te luisteren en de ander te begrijpen. Door open vragen te stellen kun je inzicht krijgen in het perspectief van de ander, elkaar’s bewustzijn vergroten en samen verder komen.
Kijk wel echt hoe dit voor jou voelt. Als het niet veilig voelt om het gesprek met je manager of iemand anders binnen de organisatie te voeren, bijvoorbeeld omdat je bang bent om niet begrepen te worden, praat dan eerst met iemand buiten de organisatie, bijvoorbeeld een vriendin of een psycholoog.
5. Durf naar jezelf te kijken
Het is niet altijd makkelijk om verantwoordelijkheid te nemen voor onszelf, maar ook wanneer het niet onze verantwoordelijkheid is om een veilige werkomgeving te creëren kunnen we wel naar ons eigen aandeel daarin kijken. Draag je bijvoorbeeld bij aan een onveilige werkcultuur door (te) kritisch te zijn, anderen niet aan het woord te laten, of zaken te delen die niet aan jou zijn om te delen?
Je bewust worden van de manieren waarop je zelf bijdraagt aan de werkcultuur, kan al een (kleine) verandering maken. Als jij jouw gedrag verandert, kan dat een positieve invloed hebben op iedereen om jou heen – van je collega’s tot je leidinggevende.
Hoewel de verantwoordelijkheid voor het creëren van een veilige werkomgeving niet bij jou ligt, is het belangrijk dat je weet dat je wel degelijk invloed hebt.
